Tanzimat Edebiyatı

Ayrıntılar

Üst Kategori: Konu Anlatımı

Pazar, 06 Nisan 2008 07:29 tarihinde yayınlandı.

Gösterim: 30281

Osmanlı İmparatorluğu 17. asırdan itibaren Batıya yönelmiştir.Tanzimat fermanının ilanıyla beraber başlayan bu yöneliş edebiyata da aksetmiştir. Tanzimat edebiyatı (1860-1896) 1860'ta yayınlanmaya başlayan Tercüman-ı Ahval ile başlar.

TANZİMAT EDEBİYATININ ÖZELLİKLERİ:

1.Tanzimat edebiyatçıları daha ziyade Fransız düşünür ve sanatçılarından etkilenmişlerdir. Özellikle Fransız ihtilalinden etkilenmişlerdir.

Vatan, millet, hak, hürriyet adalet, meşrutiyet gibi kavramlar bu edebiyatla kültürümüze girmiştir.

Bu sanatçılardan bir kısmı Klasizim (Şinasi, Ahmet Vefik Paşa); bir kısmı Romantizm (Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Abdülhak Hamit Tarhan); bir kısmı da Realizm ve Natüralizm (Samipaşazade Sezai,,Nabizade Nazım, Recaizade Mahmut Ekrem) akımının etkisi altında kalmıştır.

Tanzimat edebiyatçıları klasik edebiyat türlerinin yanı sıra roman, tiyatro, makale, hatıra, eleştiri gibi yeni türleri de edebiyatımıza sokmuştur.

Klasik nazım şekillerini kullanırken, nazmın muhtevasına fikir unsurunu yüklediler.

Divan edebiyatındaki bir nazımda söyleyiş güzelliğinin konu birliğini geri planda bırakma anlayışı yerini konu bütünlüğüne bırakmıştır. Yani bir gazelde bir konu işlenmiştir. Konudan konuya atlanmamıştır.

Tanzimat roman ve hikayesinde konu genellikle günlük hayattan alınmıştır.

Tanzimat tiyatrosu , romandan daha çok gelişmiştir. Bunda Ahmet Vefik Paşa'nın rolü büyüktür.

Bu dönem I. Tanzimat ve II. Tanzimat olmak üzere ikiye ayrılır. İkinci Tanzimat dönemi Servet-i Fünun döneminin habercisi gibidir. Dönemin önde gelen şahsiyetleri:

I. Tanzimat:

Şinasi (1826-1871):

Türk edebiyatında yeniliğin öncüsüdür. Batı nesir şekilleri ile ilk eser veren yazardır. Gazete makalelerinin yanı sıra şiir ve nesir türünde de eserleri vardır. Başarılı bir edebiyatçı değildir, ama Avrupayı ilk tanıyan ve öncülük edendir. İlk şiir çevirilerini Tercüme-i Manzume adı ile topladı. Eserleri: Halk tiyatrosundan izler taşıyan Şair Evlenmesi, Müntehabat-ı Eş'ar, Divan-ı Şinasi, Durub-ı Emsal-i Osmaniye en bilinen eserleridir. Bunlardan başka özellikle Fransızca'dan tercümeler yapmıştır.

Namık Kemal (1840-1888):

Tanzimat döneminin en önde gelen simasıdır. Edebiyatımızda hürriyet kavramını edebiyatımızda ilk kullanan edebiyatçıdır. Şark kültürü ile yetişmiştir. Divan edebiyatını çok iyi bilir. Onun getirdiği yenilik klasik divan şiiri nazım şekillerini kullanarak "hürriyet, adalet, vatan, kanun " gibi konuları işlemesidir. Edebiyatın her türünde eser vermiştir. “Toplum için sanat” anlayışına bağlı kalmıştır. Hürriyet Kasidesi, Vatan Şarkısı bunun en güzel örnekleridir. Eserleri: Yazıları Tasvir-i Efkar'da yayınlanmıştır. Sonradan Ziya Paşa ile Hürriyet gazetesini çıkarmıştır. Namık Kemal'in şiirleri yanında tiyatro ve romanları da vardır. Bunlardan Vatan Yahut Silistre, Gülnihal, Akif Bey, Zavallı Çocuk, Kara Belâ, Celâleddin Harzemşah adlı tiyatro eserleri ve İntibah, Cezmi adlı romanları bilinmektedir. Namık Kemal her şeyden evvel bir fikir adamıdır. Özellikle divan edebiyatının fikri yönünü tenkit eden Tahrib-i Harabat adlı makalesi ve Celal Mukaddimesi, Tarih alanında da Osmanlı Tarihi, İslam Tarihi, Kanije, Renan Müdafaanamesi adlı eserlerini söyleyebiliriz.

Ziya Paşa (1829-1880):

Şark kültürü ile yetişmiş, aynı zamanda batıyı da iyi bilen bir edebiyatçı ve fikir adamıdır. Eserlerini eski edebiyat nazım şekillerine uygun olarak kaleme almıştır. Yeni konuları da işlemiştir. Eserleri: Şiir ve İnşâ makalesi divan edebiyatının milli bir nitelik taşımadığını belirtir. Gazel ve kasideleri yanı sıra Terkip ve Terci-i bentleri ile tanınmıştır. Divan şairlerinin antolojisi olan Harabat'ı yazmıştır. N. Kemal bu eseri tenkit etmiştir. Zafername onun hiciv türünde yazdığı bir eserdir. Eş'ar-ı Ziya, Külliyat-ı Ziya Paşa da eserleri arasında sayılabilir.

Ahmet Mithat Efendi (1844-1912):

En çok yazı yazan edebiyatçılarımızdan biridir. Onun amacı halkı bilgilendirmektir. Bu amaçla onlara hitap edecek pek çok eser kaleme almıştır. Dili sade anlatımı açktır. Üslubunda halk hikayecilerinin etkisi sezilir. Romantizmin izleri görülür. İki yüze yakın eseri vardır. Bunlarda edebi bir endişe taşımaz.Romanlarının arasına girerek uzun uzadıya açıklama yapmak onun üslubu için normaldir.

Eserleri: Felatun Bey'le Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Yeniçeri, Letaif-i Rivayat en bilinen eserleridir. Bedir, Tercüman-ı Hakikat, Devir gazetelerini o çıkarmıştır.

Şemsedin Sami (1850-1904):

Daha çok dil alanındaki eserleri ile tanınmıştır. İlk roman olarak bilinen Taaşşuk-ı Talât ü Fitnat’ta kölelik konusu işlenir. Eserleri: Kamus-ı Türki, Kamus-ı Arabi, Kamus-ı Fransevi, Kamusü'l-Alam dil alanında hazırladığı eserlerdir. Bunların yanı sıra Taaşşuk-ı Talat u Fitnat romanı ve Sefiller, Robinson Crouse tercümeleri de bilinir.

Ahmet Vefik Paşa (1823-1891):

Bu dönemdeki milliyetçilik hareketinin önde gelen isimlerindendir. Tiyatro, dil ve tarih konulu eserler ermiştir. Bursa valisi iken şehirde bir tiyatro yaptırmış burada kendi eserlerini ve Molyer'den yaptığı çevirileri oynatmıştır. Eserleri: Şecere-i Türk, Lehçe-i Osmani, Atalar Sözü, Müntehabat-ı Dur’ubüı Osmani, Fezleke-i Tarih-i Osmani, Hikmet-i Tarih ve Molyer’den yaptığı Tabibü'l-Aşk, Zoraki Tabip, Azarya, Zor Nikâhı, Meraki, Dekbazlık isimli çeviriler.

II. Tanzimat:

Recaizâde Mahmud Ekrem (1847-1914):

II. Tanzimat Döneminin öncüsüdür. Genç nesillere modern edebiyatın ilkelerini öğretmiştir. Eserlerinde divan ve halk edebiyatının yanı sıra Fransız edebiyatının da izleri görülür. “Kulak için kafiye” kuralını ilk ortaya koyan kişi olmasına ve bu görüşüyle çığır açmasına rağmen şairliği çok güçlü değildir. O asıl gücünü nesirlerinde gösterir. Şiirlerinde hüznü işlemiştir. Eserleri: Şiirlerini Nağme-i Seher, Yadigâr-ı Şebab ve Zemzeme adlı kitaplarda toplamıştır.Nesir alanındaki en önemli eseri Batı taklitçiliğini eleştirdiği Araba Sevdası adlı romanıdır. Afife Anjelik, Vuslat, Atala, Çok Bilen Çok Yanılır adlı tiyatro eserleri; Talim-i Edebiyat, Takdir-i Elhan adlı nesir kitapları vardır.

Abdulhak Hamit Tarhan (1852 – 1936):

Tanzimat edebiyatıyla hedeflediği Divan şiirinin kalıplarını kırmayı gerçekleştiren şairdir. Beyit bütünlüğü onunla tarihe karışmış ve cümle ikiden fazla mısralara taşabilmiştir. Vezin, kafiye kuralları yıkılmıştır. Eserlerinde romantizmin etkisinde kalmıştır. Sefirlik mesleği gereği Hindistan’dan İspanya’ya kadar pek çok ülkeyi gezmiş; duygu ve intibalarını eserlerine yansıtmıştır. Şiirlerinde zengin bir lirizm vardır taşkınlık, yücelik, tezat en önemli özellikleridir. Eserleri: Özellikle Hindistan’ı anlattığı şiirleri ve Endülüs İspanyası’nı işlediği manzum tiyatroları ile tanınır. Sahra, Makber, Ölü, Bunlar Odur, Hacle şiir kitaplarından bazılarıdır. Macerayı Aşk, Sabru Sebat, Duhter-i Hindu, Nesteren, Tarık, Eşber, Finten tiyatro eserleridir.

Sami Paşa zâde Sezai (1860-1936):

Yeni Türk edebiyatı içinde Batılı tarzdaki küçük hikâyeleri ve Sergüzeşt adlı romanıyla tanınır. Hikâyeleri, Küçük Şeyler adıyla bir kitap olarak derlenmiştir. Şir adlı piyesi ve nesirlerini topladığı İclal adlı eseri vardır.

Nabizâde Nazım (1862-1893):

Tanzimat edebiyatının son yıllarında kendini gösteren realist ve natüralist akımın temsilcilerinden birisidir. Roman ve hikâyeleriyle tanınır. Karabibik adlı köy romanı realizmin etkilerini taşır. Zehra adlı eseri ise ilk psikolojik roman örneği sayılır. Yadigârlarım, Bir Hatıra, Haspa, Sevda yazarın hikâye türündeki eserleridir.

Muallim Naci (1850-1893):

II. Tanzimat döneminde eski şiirin savunucusu ve temsilcisi olarak şöhret kazanmasına rağmen Batılı şiir tarzında da başarılı örnekler vermiştir. Ateşpare, Şerare, Füruzan, Sümbüle adlı şiir kitapları; Demdeme, Istılahat-ı Edebiyye nesir kitapları vardır. Tanzimat döneminde Recaizâde Mahmud Ekrem ile giriştiği (abes-muktebes) tartışması ile meşhur olmuştur.