Fiilimsiler

Ayrıntılar
Üst Kategori: Konu Anlatımı
Salı, 18 Mart 2008 15:58 tarihinde yayınlandı.
Gösterim: 155113

Fiilden türeyen, fiil anlamını yitirmeyen, ancak cümlede isim, sıfat, zarf vb. gibi kullanılan kelimelere fiilimsi denir.  

Fiilimsiler;

Ø  Fiil anlamını tamamıyla yitirmezler.

Ø  Fiile gelen zaman ve şahıs eklerini almazlar, yani fiil çekimine girmezler.

Ø  Cümlede doğrudan yüklem olamazlar. Ancak ek-fiil alarak yüklem olabilirler.

Ø  Fiilimsi olan kelimeler veya fiilimsi ile oluşan kelime grupları cümlede yan cümlecik olarak adlandırılır.

Ø  Fiilimsiler bulundukları cümleyi birleşik yapılı hâle getirirler.

Ø  Fiilimsi ekleri yapım eki olarak da tanımlanabilir.

Ø  Fiilimsileri niteleyen kelimeler zarf görevinde olurlar.            

Fiilimsiler üç gruba ayrılır:

1. İsim Fiiller: Fiil kök veya gövdelerine  ( -ma ,-me; -mak, -mek; -ış, -iş ) eklerinden biri getirilerek yapılır. Bu kelimeler fiil mastarlarıdır. Cümlede isim gibi kullanılabilirler.

Ø  İsim-fiiller isimlerin tüm özelliklerini gösterebilirler. Hâl eklerini, çoğul eklerini alırlar, tamlamalarda görev alabilirler.                        

Kitap okumayı  seviyorum. Çocuğun konuşmasını beğendim. Çalışmamın karşılığını aldım.

Ø  İsim fiil ekleri aynı zamanda kalıcı isimler de türetebilir bunları karıştırmamak gereklidir. Bunu ayırmak için isim fiil eklerinin sonuna olumsuzluk eki getirilebilir. İsim fiillerin olumsuzu yapılabilir ama kalıcı isimlerin yapılamaz.                        

Bu dondurma çilekli olsun. Sebzeleri dondurmamak gereklidir.Sütün kaymağı kahvaltıda yenir. Karlı havada kaymamak için dikkat etmeli.

Ø  Olumsuzluk eki almış filleri isim fiille karıştırmamalıdır.    Bu kitabı okuma -fiil-; kitap okuma yararlıdır -isim fiil-                        

Yazma eserler çok değerlidir. -isim fiil-; bu deftere sakın yazma. -fiil- 

2. Sıfat Fiiller: Fiil kök veya gövdelerine (-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ) eklerinden biri getirilerek yapılır. Bu kelimeler cümlede genellikle sıfat gibi kullanılırlar.

Ø  Sıfat fiiller sıfat gibi kullanılırlar. İsim çekim eki aldıklarında adlaşmış sıfat olurlar. İşleyen demir ışıldar, çalışanlar kazanır, tanıdığım kimse kalmadı, görmüş geçirmiş bir kişi,

Ø  Sıfat  fiil ekleri de kalıcı isim yapabilirler: yakacak  kalmadı, çağlayandan akan su,

Ø  ( -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş ) ekleri aynı zamanda çekimli fiil ekleri olarak kullanılırlar, karıştırmamak  gerekir. Gelecek günler  bir gün gelecek. Bildik, tanıdık kimseyi görmedik. Olmuş meyveleri toplayıp satmış. Görünmez kazalara karşı tedbir almamak olmaz. Koşar adımlarla uzaklaşıp gider. 

3. Zarf Fiiller: Fiil kök veya gövdelerine (-a, , -ı, -i, -ıp,, -arak,, -madan,, -ınca, -dıkça, -maksızın, -ken ) eklerinden biri getirilerek yapılır. Bu kelimeler cümlede tek başına veya kelime grubu olarak zarf tümleci görevinde kullanılırlar. Koşa koşa  eve geldiler.  Akşama kadar gezip durdular. Kar yağdıkça manzara güzelleşir.  Akşama kadar durmaksızın çalıştım. Annem eve gülerek geldi.

Ø  Zarf fiillerden sonra isim çekim ekleri kullanılmaz.

Ø  -ınca eki bu kurala aykırı olarak ismin -e hali ile kulanılır:       

Onu görünceye kadar bekledim.

Ø  -madan  eki aynı zamanda isim fiil eki ile –den eki alarak kullanılabilir:       

Bu çalışmadan sıkıldım (örneğinde olduğu gibi). Bu durumda olumsuzluk anlamı taşımaz.        Birbiri ile karıştırılmamalıdır.

Ø  -ken  eki kural dışı bir kullanımla kendinden önce zaman eki alarak ve ek fiil ile kaynaşarak kullanılır:    gelirken, çalışırken, görürken)

Ø  Sıfat-fil eki olarak kullanılan  –r, -mez eki kalıplaşmış olarak birlikte zarf-fiil oluşturur:                        

Görür görmez  aldım,  duyar duymaz geldik.